Ο επιπεφυκότας είναι η μεμβράνη που επενδύει το πρόσθιο τμήμα του βολβού του ματιού, συνεχίζοντας μέχρι και την έσω επιφάνεια των βλεφάρων. Οι φλεγμονές του επιπεφυκότα λέγονται επιπεφυκίτιδες και μπορεί να είναι λοιμώδους ή μη λοιμώδους αιτιολογίας.

Λοιμώδεις επιπεφυκίτιδες
Μπορεί να προκληθούν από μικρόβια, ιούς ή χλαμύδια.

Οι μικροβιακές επιπεφυκίτιδες χαρακτηρίζονται από οξεία έναρξη με ερυθρότητα του οφθαλμού και κολλώδεις εκκρίσεις (τσίμπλες). Μπορεί ακόμη να συνυπάρχουν ελαφρός ή μέτριος κνησμός και αίσθημα καύσου ή ξένου σώματος. Η όραση δεν επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό. Σημαντική μείωση της όρασης μπορεί να υποκρύπτει άλλη σοβαρότερη αιτία, ή συμμετοχή του κερατοειδούς.

Οι περισσότερες περιπτώσεις μικροβιακής επιπεφυκίτιδας είναι αυτοπεριοριζόμενες, αλλά συνήθως συνταγογραφείται ένα κολλύριο με αντιβιοτικό ευρέος φάσματος, όπως η τομπραμυκίνη, το φουσιδικό οξύ ή η χλωραμφενικόλη.

Η προσβολή του επιπεφυκότα από γονόκοκκο (το μικρόβιο που προκαλεί το αφροδίσιο νόσημα γονόρροια) είναι μια οξεία και πολύ σοβαρή κατάσταση, επειδή ο γονόκοκκος μπορεί να διαπεράσει ακόμη και το ανέπαφο (χωρίς τραυματισμό) επιθήλιο του κερατοειδούς προκαλώντας σημαντικές βλάβες, αν δεν αντιμετωπιστεί με ειδική αντιβιοτική αγωγή.

Οι ιογενείς επιπεφυκίτιδες έχουν κάποια χαρακτηριστικά που τις διαφοροποιούν από τις μικροβιακές. Και εδώ υπάρχει η ερυθρότητα του ματιού, οι εκκρίσεις όμως είναι περισσότερο υδαρείς (λεπτόρρευστες) παρά πυώδεις. Συχνό εύρημα αποτελεί η διόγκωση των προωτιαίων λεμφαδένων, όπως επίσης και το οίδημα των βλεφάρων, που μερικές φορές είναι τόσο έντονο, ώστε να προκαλεί τη σύγκλισή τους.

Εκδηλώνονται συχνά στην πορεία παιδικών ιογενών λοιμώξεων και χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής λόγω της υψηλής μεταδοτικότητάς τους. Ιδιαίτερη μέριμνα πρέπει να ληφθεί για το συχνό πλύσιμο των χεριών, τη μη χρήση κοινών πετσετών, μαξιλαριών κλπ.
Όπως και οι περισσότερες ιώσεις, οι ιογενείς επιπεφυκίτιδες κάνουν τον κύκλο τους και δεν απαιτούν ειδική θεραπευτική αγωγή. Εξαίρεση αποτελούν οι περιπτώσεις επιπεφυκίτιδας από ερπητοϊούς (που συνήθως συνοδεύονται από φυσαλιδώδες εξάνθημα στα βλέφαρα), όπου γίνεται χρήση ειδικών αντιικών παραγόντων.

Από τις χλαμυδιακές επιπεφυκίτιδες πιο γνωστό είναι το τράχωμα, που αποτελεί και το 3ο συχνότερο αίτιο τύφλωσης παγκοσμίως μετά τον καταρράκτη και το γλαύκωμα. Πρόκειται για χρόνια επιπεφυκίτιδα, που αφορά συνήθως χώρες με ανεπαρκείς συνθήκες υγιεινής. Η θεραπεία γίνεται με τα κατάλληλα αντιβιοτικά.

Μη λοιμώδεις επιπεφυκίτιδες
Περιλαμβάνουν την οξεία και τη χρόνια αλλεργική επιπεφυκίτιδα και κάποιες ουλοποιητικές και φυσαλιδώδεις βλάβες του επιπεφυκότα.

Αλλεργία καλείται η υπέρμετρη αντίδραση του οργανισμού σε κάποια φαινομενικά «αβλαβή» ουσία του περιβάλλοντος. Τα πιο συνήθη αλλεργιογόνα είναι η γύρη, η μούχλα, τα σάλια ζώων, διάφορα χημικά, καθώς και ορισμένα φαγητά και φάρμακα.

Η οξεία αλλεργική επιπεφυκίτιδα χαρακτηρίζεται από αιφνίδια έναρξη, με κνησμό, οίδημα των βλεφάρων και χύμωση (οίδημα) του επιπεφυκότα. Για να προκληθεί η αλλεργική αντίδραση, πρέπει να προηγηθεί επαφή με το αντίστοιχο αλλεργιογόνο. Έτσι, ο ασθενής πρέπει να γνωρίζει τις ουσίες που τον επηρεάζουν, ώστε να τις αποφεύγει, ενώ συνιστάται και η χρήση κολλυρίων τεχνητών δακρύων ή πλύσεις με νερό, ώστε να απομακρυνθεί το αλλεργιογόνο, αν έχει ήδη εκτεθεί σε αυτό.

Τόσο για την πρόληψη όσο και για την ανακούφιση της οξείας αλλεργικής επιπεφυκίτιδας υπάρχουν αρκετά κολλύρια (αγγειοσυσπαστικά, αντισταμινικά κλπ.)
Η χρόνια αλλεργική επιπεφυκίτιδα έχει διάφορες μορφές, όπως η εαρινή και η ατοπική κερατοεπιπεφυκίτιδα.

Η εαρινή αλλεργική κερατοεπιπεφυκίτιδα προσβάλλει συχνότερα τα παιδιά, και συνήθως τα αγόρια. Είναι πιο έντονη σε ξηρά και ζεστά κλίματα, ιδίως τους θερινούς μήνες. Τα συμπτώματα αφορούν και τους δύο οφθαλμούς και περιλαμβάνουν έντονο κνησμό, ερυθρότητα, κάψιμο, αίσθημα ξένου σώματος, δακρύρροια, παχιές νηματοειδείς εκκρίσεις και φωτοφοβία.

Οι ασθενείς με εαρινή αλλεργική επιπεφυκίτιδα έχουν κατά κανόνα θετικό ατομικό και οικογενειακό ιστορικό για εποχιακές αλλεργίες, ατοπικές δερματίτιδες και άσθμα. Μετά από μερικά χρόνια ενεργής νόσου, η πλειονότητα των ασθενών παρουσιάζει αυτόματη ίαση.

Η ατοπική μορφή προσβάλλει συνήθως μεγαλύτερα σε ηλικία άτομα με θετικό ατομικό και οικογενειακό ιστορικό δερματικής ατοπίας ή άσθματος. Πρόκειται για δυνητικά σοβαρή νόσο, ή οποία μπορεί να οδηγήσει σε τύφλωση. Ένας μεγάλος αριθμός οφθαλμικών καταστάσεων συνυπάρχουν με την ατοπική αλλεργική επιπεφυκίτιδα. Αυτές είναι η κερατίτιδα από απλό έρπητα, ο πρόσθιος και ο οπίσθιος υποκαψικός καταρράκτης, και ο κερατόκωνος.

Η θεραπεία της χρόνιας αλλεργικής επιπεφυκίτιδας είναι παρόμοια με αυτή της εποχιακής αλλεργικής, αν και τα τοπικά στεροειδή χρησιμοποιούνται περισσότερο.